Sektor produkcji urządzeń dla odnawialnych źródeł energii (OZE) nie jest monitorowany w Polsce w sposób systematyczny i kompletny, nie ma go w krajowych statystykach i wprost trudno jest badać i powiązać wpływ polityki państwa i regulacji krajowych oraz sytuacji na rynkach międzynarodowych na kondycje firm przemysłowych branży OZE. Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) dokonał aktualizacji bazy danych firm produkujących Polsce maszyny, urządzenia i komponenty na rynek OZE, przeprowadził analizę i ocenę możliwości rozwoju branży do 2020 i do 2030 roku. Obecnie baza danych obejmuje 251 firm, w większości małych i średnich przedsiębiorstw. Mniej niż połowa z tych firm produkuje urządzenia zasadnicze. Pozostałe to dostawcy urządzeń niespecyficznych, czyli komponentów mających zastosowanie w różnych branżach.
Statystyka z wyników tego badania nie jest kompletna, ale pozwala wyprowadzić pewne ogólne wnioski co do struktury firm produkcyjnych, a częściowo ich kondycji ekonomicznej. O ile w latach 2010-2015 ogólna liczba firm w bazie danych nie uległa zmianie, o tyle daje się zauważyć tendencję do zwiększania się udziału i liczby firm wielobranżowych, produkujących komponenty (urządzenia niespecyficzne dla OZE) oraz trend zmniejszania się liczby firm wyspecjalizowanych w produkcji urządzeń zasadniczych, kluczowych dla danego segmentu branży OZE. Niski jest stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, który kształtuje się na poziomie 20-40%. Utrzymanie się tego trendu w dłuższym okresie, uczyni firmy produkcyjne nierentownymi (wysokie koszty stałe), a Polskę całkowicie zależną od importu nowoczesnych technologii dla energetyki odnawialnej. Powyższa teza opiera się na prostych faktach. Jak firmy produkują mało to produkują drogo. Wtedy albo spada popyt, albo firmy tracą konkurencyjność na rzecz zagranicznych przedsiębiorstw. Wynika stąd inne zagrożenie: jak Polska nie będzie wspierać rozwoju produkcji energii z OZE, to nie będzie rynku na maszyny i urządzenia produkowane w polskich firmach – trzeba je będzie doraźnie importować. Z tego z kolei biorą się „wycieki” środków z gospodarki i utrata zdolności do tworzenia wartości dodanej.
Rozwój produkcji urządzeń dla OZE tworzy innowacje i największą ekonomiczną wartość dodaną w całej energetyce odnawialnej. To właśnie przemysł decyduje np. o możliwościach eksportowych, a firmy eksportujące są w stanie zapewnić zatrudnienie w obszarach najbardziej innowacyjnych i najwyższe wynagrodzenie. Rozwój energetyki odnawialnej bez rozwoju krajowego przemysłu nie pozwala na pełne wykorzystanie wszystkich korzyści jakie przynosi ze sobą rozwój OZE.
Wg statystyk prowadzonych przez IEO, do końca roku 2014 energetyka odnawialna w Polsce w sumie stworzyła ponad 33,8 tys. miejsc pracy, przy czym w latach 2012-2014 odnotowano ubytek ok. 600-700 miejsc pracy. W 2014 roku w całej UE w sektorze OZE pracowało ponad 1,1 mln osób (w przeliczeniu na pełne etaty). Oznacza to, że Polska z 3% udziałem zatrudnienia w branży OZE nie wykorzystuje w pełni potencjału tworzenia miejsc pracy w tym obszarze. Najważniejszym, a z perspektywy możliwości eksportowych – wręcz nieograniczonym źródłem zwiększania zatrudnienia w energetyce odnawialnej jest krajowa produkcja urządzeń.
Przemysł energetyki odnawialnej stoi przed olbrzymią szansą i wyzwaniem. Jak wykazano w niniejszym raporcie, w celu wypełnienia zobowiązania Polski wobec UE: minimum 15% udziału energii z OZE w krajowym bilansie energetycznym, w latach 2016-2020 należy zrealizować inwestycje w nowe źródła OZE o łącznej mocy ponad 14,7 GW, w tym 5,5 GW w źródłach elektrycznych i 9,2 GW w źródłach cieplnych. W stosunku do roku 2015 moce i zdolności produkcyjne powinny wzrosnąć o 85% dla energii elektrycznej (tempo wzrostu 17% na rok) i o 77% dla ciepła (tempo wzrostu 15% na rok) do roku 2020. Łączne obroty na rynku inwestycji w OZE w okresie 2016-2020 powinny wynieść ponad 66 mld zł, w tym 25 mld zł na rynku ciepła z OZE oraz 24 mld zł na nowym, dynamicznym rynku tzw. małych źródeł i źródeł prosumenckich.
Tylko w przemyśle związanym z energetyką słoneczną (referencyjna branża w badaniach przeprowadzonych przez IEO), zatrudnienie w roku 2030 może sięgnąć 20 tys. etatów przy samej produkcji urządzeń, a łączne roczne przychody podatkowe budżetu państwa mogą przekroczyć ponad 3,1 mld zł (w całym okresie do 2030 roku, skumulowany przychód z tej branży dla budżetu państwa na lata 2015-2030 może wynieść łącznie 18,5 miliarda złotych).
W raporcie pokazano też doświadczenia i zidentyfikowano wielorakie możliwości zaangażowania się w produkcję urządzeń dla OZE, na rynek krajowy i zagraniczny, innych przemysłów: stoczniowego, zbrojeniowego, ICT, elektrotechnicznego czy miedziowego. W perspektywie najbliższych 10-15 lat, potencjał rozwojowy polskich przedsiębiorstw przemysłowych produkujących urządzenia dla sektora energetyki odnawialnej, a w ślad za tym – potencjał reindustrializacji gospodarki i modernizacji polskiego przemysłu oraz szanse jego transformacji w kierunku innowacyjnej i zielonej gospodarki, zależą od polityki energetycznej. W szczególności zależą od wielkości udziału i struktury produkcji energii z OZE oraz spójności polityki energetycznej z polityką przemysłową. Brak ambitnej polityki rozwoju OZE, nowoczesnych technologii czy przemysłu produkcji urządzeń dla OZE pozbawia polską gospodarkę znaczącej wartości dodanej, a także może doprowadzić do utraty konkurencyjności na rynku energii i zależności od importu technologii
Rozwój własnego przemysłu produkcji urządzeń dla OZE nie jest wymagany żadną konwencją międzynarodową czy innym zobowiązaniem zewnętrznymi, ale jest to żywotny interes Polski, który może być realizowany w efekcie świadomie prowadzonej polityki energetycznej i środowiskowej. Niezbędne jest prowadzenie stabilnej, długofalowej polityki wsparcia produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Szansą na rozwój rodzimego przemysłu i wykorzystanie wszystkich korzyści jakie płyną z jego rozwoju jest w pierwszym rzędzie postawienie na energetykę rozproszoną i na projekty w mniejszej skali, bo w tych segmentach mamy już sukcesy. Nawet najbardziej udane, realizowane do tej pory głównie oddolnie, inicjatywy przemysłowe oraz cenne doraźne akcje na rzecz promocji innowacji i eksportu to za mało, aby polski przemysł OZE mógł realizować swoje aspiracje na rynku krajowym czy też skutecznie rywalizować na rynkach regionalnych i rynku globalnym.
Szanse na zwiększenie konkurencyjności oraz dalszy rozwój krajowego przemysłu produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej w Polsce należy szukać przede wszystkim w instrumentach polityki energetycznej i polityki przemysłowej. Problem przekracza ramy polityki resortowej. Jednakże należy zauważyć, że obecna polityka energetyczna sama w sobie jest źródłem największych barier dla rozwoju innowacyjnej gospodarki i zielonej energetyki. Dla rozwoju sektora OZE w Polsce, a w szczególności najbardziej obiecującego segmentu prosumenckiego w gospodarstwach domowych i w biznesie, niezbędny jest uczciwy ekonomicznie i sprawiedliwy społecznie oraz przewidywalny i stabilny system wsparcia dla produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Szansę na realizacje ww. zamierzeń daje „Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, umożliwia wpisanie branży OZE w szerszą koncepcję rozwoju gospodarczego Polski. Wyniki raportu powinny być brane pod uwagę w pracach nad nowelizacją ustawy o OZE oraz nad polityką energetyczną do 2050 r. i polityką innowacji.
Więcej: raport „ Polski przemysł produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej”
